قاووت، قاویت، قوتو، قووَت، قوَد، قُویت، قُبیتیا قُوتاز تنقلات مناطق مختلف ایران و دیگر کشورهای غرب آسیااست. این پودر خوراکی که در واقع باید آن را نوعی شیرینی به حساب آورد، با ترکیب مواد مختلف در انواع مختلفی تولید می‌شود و طعم‌های متفاوتی دارد. در انواع مختلف آن از موادی همچون نخود، نارگیل، شکر، پستهو بسیاری از موارد دیگر استفاده می‌شود. یکی از سوغاتی‌های اصلی استان کرمان است و انواع مختلفی دارد. مخصوصاً در شهرستان کرمانبازار قوتو وجود دارد و انواع آن تولید می‌شود و به فروش می‌رسد.
حوزه رواج
[ ویرایش]
یکی از معروف‌ترین و کامل‌ترین انواع قاووتدر استان کرمانتولید می‌شود که بدان در زبان محلیکرمان قووِتو گفته می‌شود. قووتوقهوه‌ای رنگ است و معمولاً شامل قهوه، تخم خرفه، خشخاش، جو، بذر کتان، گشنیز، روپاس، سیاه‌دانه، جدوا، هل باد یا هل سیاه، هل رسمی‌یا هل سبز، موردانه، کنجد، بذر کاهو و تخم آفتابگردان است. ابتدا مواد را تمیز کرده سپس برخی از آنها با آب شسته تا خاک و سنگ آن تمیز گردد (سنگشور) و پس از خشک شدن جداگانه برشته کرده و سپس تمام مواد را با شکر مخلوط کرده و آسیاب می‌کنند.
نام
[ ویرایش]
قاووت در مناطق مختلف ایران و غرب آسیا به نام‌های مختلفی خوانده می‌شود. در لهجه کرمانیبه قاووت، قُووِتو و در بعضی از لهجه‌های دیگر قُوَّتو، قُویت یا قُبیت گفته می‌شود. در لهجهٔ همدانی به آن قُوْت می‌گویند. در سنندج و کردی سورانی همان قاووت در کرمانشاه و زبان کردی جنوبیکه در این منطقه تکلم می‌شود، گویش چهاردولیو در میان مردم لرو مردم لکبه آن قاویت می‌گویند. [۱] [۲] اما طبق لغتنامه دهخدا این کلمه ریشه ترکی دارد. [۱]
روش پخت در لرستان
[ ویرایش]
برای پخت قاویت ابتدا گندم را در شیر، نمک و مقداری زردچوبه می‌خوابانند و سپس خشک می‌کنند. گندم آماده شده را گندم شیر می‌گویند. پس از خشک شدن گندم آن را به کمک ساج برشته می‌کنند که در این مرحله به آن گندم برشته می‌گویند. پس از این مرحله گندم‌های برشته شده را به وسیله آسیاب دستیخرد کرده و با مقداری پودر قند، مغز گرد و مویزمخلوط می‌کنند. [۲] در لرستان قاووت را به عنوان پیش ماده تولید یک ماده خوراکی خوشمزه به نام «جوجوش» به کار می‌برند. جوجوش را خانواده عروس با روغن لری (دان) پخت و بین اقوام پخش می‌کنند. همچنین از جوجوش به هنگام زایش فرزندان نیز استفاده می‌شود.
خواص
[ ویرایش]
با توجه به ترکیبات موجود در قاووت، این سوغات مغذی شیرین می‌تواند منبع خوب اسیدهای چرب غیراشباع و ترکیبات ضداکسایندهباشد. در سال‌های اخیر به دلیل وجود ترکیبات مغذی شامل استرول‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، اسیدهای چرب، ترکیبات فنولیکو … در بخش‌های مختلف گیاهان دارویی و مغزی‌ها و تأثیرات مفید آنها بر عملکرد قلب و عروق بدن، به خصوص در افراد با ریسک بالای بیماری‌های قلبی، توجه ویژه‌ای به مصرف این گونه مواد غذایی معطوف شده‌است. ترکیبات پلی فنولیگروه بزرگی از مواد طبیعی گیاهی می‌باشند که معمولاً در میوه‌ها، سبزی‌ها، برگ‌ها، آجیل‌ها، دانه‌ها، ریشه و سایر قسمتهای گیاه دیده می‌شوند. ترکیبات فنولی با داشتن خاصیت ضداکسایشیو ضدرادیکالیمی‌توانند نقش مهمی‌در حفظ کیفیت مواد غذایی و سلامتی انسان ایفا نمایند. [۳]
در حال حاضر قاووت به خاطر اجزاء تشکیل دهندهٔ آن با طیف وسیعی از اثرات درمانی به فروش می‌رسد که به نظر می‌رسد چنین خواصی جهت تأیید نیاز به مبانی معتبر علمی‌دارند. نتایج به دست آمده در پژوهشی نشان داد که نمونه‌های قاووت با داشتن مقادیر قابل توجهی ترکیبات فنولی دارای پتانسیل ضداکسایشی مطلوبی می‌باشند که می‌تواند به عنوان منبع مناسب ترکیبات ضداکسایشی مورد استفاده قرار گیرد. [۴]
استفاده
[ ویرایش]
به‌طور کلی قاووت از گروه تنقلات است هم می‌توان آن را به صورت تنها مصرف کرد و هم همراه افزودنی‌های دیگر و در استان کرمانمرسوم است هنگام زایمان خانم‌های باردار از مهمان‌ها با قاووت پذیرایی کنند. بسیاری از اهالی استان کرمانو بسیاری از شهرهای این استان از جمله سیرجان، بردسیرو بافت، معمولاً روزانه چند قاشق از قووتو را مصرف می‌کنند. برخی نیز آن را در آب جوش می‌ریزند و استفاده می‌کنند. گرچه می‌توان آن را با شیر یا چایی نیز مصرف کرد. معمولاً رسم است هنگامی‌که خانمی‌زایمان می‌کند به او قووتو می‌دهند و از میهمانانش نیز با قووتو پذیرایی می‌کنند. در همدان با شیره انگور استفاده می‌شود.
استفادهٔ آئینی در آذربایجان
[ ویرایش]
در برخی نواحی آذربایجاندر فصل زمستان مراسمی‌به نام خدیر نبیتوسط زنان انجام می‌شود که در آن قاووت به عنوان نماد باروری و رونق تولید و به نام خضر پیامبرتبرّک می‌شود. [۵]